Adashgan avtobus 6 (kamolov) (3-bet)
бошлаб борди ва ўриндиққа ўтиришга ишора қилди. Низомхўжа "Қани, бисмиллоҳир раҳмонир роҳим, – деб ўтириб, кўзларини юмиб, эндигина тиловатни бошламоқчи бўлган ҳам эдики, Саидвафо уни қаттиқ туртди ва рўпараларида турган ўзининг қабр тошига ишора қилди. Муталлибжоннинг-ку, бундан хабари бор, кулиб турарди. Аммо Низомхўжа тошни кўриб қотиб қолди.
– Вот. Так что, я никуда не уеду, – деб қўйди "Ўрис чол".
Низомхўжа бу воқеадан қаттиқ таъсирланди. Ошнасининг фарзандларини ўзича тушунишга ҳаракат қилди. Уни олиб кетишга бошқа уринмади. Бошқа сафар хабар олишини айтиб, Олтиариққа тез жўнаб қолди. Сўнгра орадан бир ойлар ўтгач, ошнасидан хабар олмоқ учун яна чойхонага келди. Лекин "Ўрис чол" кўринмасди. Чойхоначи Икромжон уни Қосим қассоб бобосидан қолган бир эски ҳужрага олиб бориб қўйганини ва азбаройи савоб учун унинг иссиқ-совуғидан хабар олиб туришга ваъда берганини айтди.
– Савоб учун, денг. Яхши-яхши. Ўша ҳужра қаерда?
Чойхоначи у ерга қандай боришни тушунтириб қўйди.
Топиб борди. У ер пастак пахса деворлари ағанай деб турган, ёмғир сувлари ювиб ариқча излар қолдирган қадимги бир уй, бир даҳлизли ҳужра экан. У ер Қосим қассоб ҳовлисининг орқа томони бўлиб, ариқ бўйлаб кетган ва чакалакзор оралаб ўтган тор сўқмоқ йўлакдан бориларкан.
Низомхўжанинг кўзи пастқам девор ортида ғиштин пиллапояга ўтириб олиб, тоғорани тарақлатиб кир юваётган ошнасига тушди. Иштону кўйлакларини ҳовли ўртасидан ўтказилган одамнинг пешонаси тегиб кетадиган чилвир ипли дорга илган. Уй ва ҳовли супуриб-сидирилмаган, тахта-ёғоч, майда-чуйда рўзғор буюмлари ҳар қаерда бетартиб ётарди.
Эҳ-ҳе, ана отанинг аҳволи, деб қўйди у ачиниб ва қандай қилиб унга ёрдам бериш ҳақида ўйланиб бир оз туриб қолди. Сўнгра ҳовлига кирди. Саидвафо шимини сиқишга чиранар ва кучи етмаётганидан бўйин томирлари бўртиб чиқарди.
– Издираска, – деди Низомхўжа атайин.
Саидвафо бир оз анқайиб қолди.
– Келинг, сиқишиб юбораман, – деди меҳмон ҳўл шимнинг бир томонини қўлига олиб.
– Э-э! Салом-салом! – деб қўйди Саидвафо қувониб.
– Хайрият, ўзбекчаниям ўрганиб олибсиз, – деди ҳожи оға.
Икки чол шимни қарама-қарши томонга бураб сиқишди.
– Энди буни совуқ сувга чайқаб, яна сиқамиз-да, хўпми?
– Хўп-хўп, – деди "Ўрис чол" ва шимни тоза сувли челакка тиқди.
Мезбон ҳўл шимини силкиб дорга илиб қўйгач, меҳмонни ичкарига таклиф қилди. Уй эски услубдаги токчали, ўчоқли экан. Даҳлиз ўртасига сандал қўйилибди. Шифти ҳам унчалик баландмас. Ўчоқда қумғон шиғиллаб қайнаб турарди. Кир ювиш учун қўйган чоғи. Аммо Саидвафо уни тутқич билан ушлаб чой дамлади. Низомхўжа илиқ сандалнинг бир четига омонат ўтириб дуо қилган бўлди.
– Вой-бў, бу ёлғиз ўзингиз қийналмаяпсизми?
– Юқ. Ман урганган.
– Фарзандлар хабар олишаяптими, йўқми?
– Қосим гўшт, жигар юборади. Вот Муталлиб молодец! Кўп хабар олади. Потом мой внук Уткир иногда приходит. Хороший пацан, очень умный.
– Ие, қизингиз, бошқалар-чи?
– Их много. Но, они мени билмайди, танимайди.
– Бирор бева кампирлардан топиб, сизни уйлантириб қўяйликми-а?
– Э, юқ.
– Бўлмаса, Ларисага айтинг, келаверсин.
– У ўғлимни кутган. Он в армии служит, сержантскую школу закончил.
– А как его зовут?
– Рустам.
– Рустам сизнинг бу ёқдалигингизни биладими?
– Юқ. Билса, хафа бўлади. Он меня любит.
– Сиз-чи?
– Мен ҳам яхши кўрган...
– Бу, пенсиянгиз нима бўлади?
– Лариса переводит.
– Демак, пулингиз бор, бойлик бор. Яхши... – дея ўйланиб қолди Низомхўжа ва калласига ярқ этиб бир ғоя келди. "Агар Саидвафонинг фарзандларига оталаринг Россиядан катта бойлик билан келибди", деб айтсам-чи. Уларни бу қизиқтирармикин? Ҳар ҳолда бу дунёда бойликка муккасидан кетмайдиган одам зоти топилмаса кераг-ов. Шу баҳона оталарини олиб кетишармиди, бирга яшашармиди. Баҳонада ота билан фарзандлар ўртасида меҳр-оқибат пайдо бўлармиди. Ундан кейин ҳеч қанақа бойлик йўқлигини билишса-да кўникиб, ёлғиз ташлаб қўйишмасмиди?..
"
"ОТАГИНАМ"
Низомхўжа дастлаб Қосимникига бош суқди. У меҳмонни иззат-икром билан кутиб олди.
– Мени танимайсиз. Олтиариқлик Низомхўжаман. Отангизнинг ошнаси бўламан.
Нонни майдалаётган Қосим бир муддат қотиб туриб қолди. Унинг нигоҳида "Қанақа ота? Қанақа ошна?" деган саволларни уқиб олиш қийин эмасди.
– Ҳа. Биз яқинда у билан Новосибирскдан автобусда бирга ҳамроҳ бўлиб келувдик.
– Укам бир нима дегандай бўлувди. Дунёнинг ишлари шунақа экан-да. Қани олинг, тоға, нонга қаранг.
– Раҳмат. Қисқаси, Қосимжон мен сизларни жуда яхши тушунаман. Саидвафо оталик вазифасини бажармаган, яъни сизларни тақдир ҳукмига ташлаб кетган. Бу жиҳатидан у гуноҳкор ҳисобланади. Лекин қариб-қартайиб, оёғи гўрга етай деганида қилган гуноҳларини тушунса, худойим уни кечиради. Сизлар ҳам энди оталарингга нисбатан кечиримли бўлишларинг керак-да.
– Мен сизни тушундим, отахон. Уни тан олиб, яхши қаранглар, ювиб-таранглар, демоқчисиз. Лекин у биз учун мутлақо бегона. Бизнинг отамизни худо раҳматига олган ва у бизга шундайлигича азиз бўлиб қолган. Фарзандларимизга доим боболаринг табаррук инсон бўлган, деб айтиб тарбия бериб келаяпмиз. Лекин улар ҳақиқий боболари шундай бир киши эканлигини билиб қолишса, биз нима деган одам бўламиз? Кейин маҳалла-кўй нима дейди? Йўқ, тоғажон, биз укаларим билан буни яхшилаб ўйлаб кўрдик. Энди кеч бўлган. У одам ҳеч бўлмаганида онамиз вафотида келиши керак эди.
– Тўғри. Мен ҳам уни оқламоқчи эмасман, Қосимжон. Лекин у кеч бўлсаям оталарингиз, шу ернинг фарзанди, сизларни қора тортиб келди-ку. Кейин яна менга бир гап айтган. Бу катта ўғил сифатида кўпроқ сизга тегишли. Мен биринчидан бу ерга "Отангизни тан олинг", деб илтимос қилгани эмас, иккинчидан, у мен учун ҳеч ким эмас, балки бир омонат гапини етказиб қўяйин деб келувдим. Хоҳланг қабул қилинг, хоҳланг қабул қилманг. Бу сизнинг ишингиз.
– Қанақа гап экан?
– Отангизнинг Россияда анча-мунча йиққан-тергани бор экан. У менга "Қайси фарзандим менга қараб, ўлигимни кўмса, ўшанга бераман", деб айтди. Сизлар бўлса...
Қосим қассобнинг ранг-рўйи ўзгарди ва у ёқ-бу ёққа олазарак қараб олди.
– Нима?! Ростданми?!
– Мен сизга нима, оппоқ соқолим билан...
– Бу гапни яна ким билади? – шошиб сўради у.
– Ҳеч ким. Сиз ахир ота йўлли, катта ўғилсиз. Бу гапни айтиб қўйиш мен учун фарз эди, холос. Ахир ўзингиз отангиз билан гаплашишниям хоҳламаётган бўлсангиз, у бечора "дардини" кимгаям айтарди. Ё укангиз Жамолга айтсинми?
– Йўқ-йўқ. Бўлди, отахон, фақат гап шу ерда қолсин, илтимос. Мен отамни шу бугуноқ уйимга олиб келаман. Ана, анави меҳмонхонани у кишига ажратиб бераман. Шу ерда яшайверадилар.
– Яшанг! Бу бошқа гап. Лекин бу ҳақида маҳалла-кўй, ёру биродарлар, ука-сингилларингизгаям маълум қилиб қўйишингиз керак бўлади.
– Ҳа, албатта! – дея Қосим севиниб кетди ва хотинини чақира бошлади. – Ҳой хотин, қаёқдасан?!
– Ҳувв, мана ҳозир!
– Суюнчи бер, отам топилибди.
– Анави "Ўрис чол"ми?
– Э, мен адашибман, ўша менинг ҳақиқий отам экан! У ўлмаган экан. Бечора шу пайтгача Россияда бизни деб қийналиб меҳнат қилиб, чойчақа топиб юрган экан. Ана энди қўрқмай набирамизга данғиллама тўй бераверамиз!
– Вой, қандай яхши! Битта буқага пул етишмаётувди, худо берибди-да, дадаси.
– Ҳа, ютуқ чиқди, деявер. Бор, меҳмонхонамизни отам учун тайёрла. Мен уни ҳозироқ олиб чиқаман!
– Бўпти, Қосимжон, мен борай.
– Йўқ-йўқ. Ахир, сиз хушхабар олиб келдингиз, отагинамни топиб бердингиз. Буни ахир нишонламаймизми?
– Тўй қиламан, деяпсиз-ку.
– Ҳа-ҳа, ўзингиз отам билан бош бўласиз!
Қосим қассоб Низомхўжани тавозе билан кузатиб қолди.
– Айтмоқчи, Қосимжон, анави қабр тошларингиз...
– Э-ҳа, тушундим. Мен уни эртагаёқ олдиртириб ташлайман. У ўзи бир рамзий қабр эди, холос-да.
* * *
Қосимнинг ўз отасига нисбатан меҳрини жўш урдирган Низомхўжа савоб ишни охирига етказиб қўймоқ учун ўша куниёқ Саидвафонинг қолган фарзандлари билан ҳам бир-бир учрашиб чиқишга қарор қилди "Эзгулик, яхшилик учун баъзан ёлғон гапирганни Аллоҳнинг ўзи кечиради" деган гап бор" деб қўйди у ўз-ўзига ва энди бу ерга яқинроқ бўлган Камолникига йўл олди.
Камол уни уйига таклиф қиларкан, ўшанда паловга келолмаганига узр сўради.
– Ҳечқиси йўқ. Паловни едик, жа мазали бўлган экан. Муталлибжонга гап йўқ. Мени тоза меҳмон қилди.
– Мана энди келиб қолибсиз, бизникида меҳмон бўласиз-да, отахон.
– Тўғри айтасиз. Мен ўзиям бу ерга қуюқ зиёфатга эрийдиган гап билан келдим-да.
– Ие, рости билан-а?
– Ҳа, ишонаверинг, зўр гап!
– Сизлар оилада нечта фарзандсизлар ўзи?
– Уч ўғил, бир қиз, нима эди?
– Сиз кенжа ўғилсиз, тўғрими?
– Ҳа.
– Супрақоқди. Тўғрими?
– Билмасам. Лекин...
– Лекин-пекини йўқ. Отангиз сизни меросхўр деб билади ва манави ҳовли унга тегишли бўлган, шундайми?
– Нима, бу билан?..
– Ҳеч нима демоқчи эмасман. Фақат сизга кенжа ўғилнинг ҳақ-ҳуқуқи, бурчини эслатиб қўймоқчиман, холос. Кенжа ўғил, яъни супрақоқди отанинг нафақат уй-жойи, балки бошқа бойликларига ҳам эгалик қила олади. Шу ҳақида биласизми?
– Тушунмадим. Қанақа бойлик?
– Россияда қирқ йил давомида болам деб, чақам деб йиғиб-тергани-да. Бу бойлик бўлмай, сизнингча, нима?
– Нима?! Россияда дейсизми? – Ҳа. У шу бойликни умрининг сўнгги йилларини бирга умргузаронлик қилиш ҳуқуқига эга бўлган сиздек табаррук кенжа ўғлига бермоқчи.
– Мундоқ тушунтириброқ гапирсангиз-чи!
– Сизлар отангизни ўлдига чиқаргансизлар. Биламан. Отаси ташлаб кетган, деган исноддан қочиш учун унга рамзий қабр тош ҳам қўйдиргансизлар ва ҳар йили уни хотирлаб турасизлар, тўғрими?
Камол нима деярини билолмай каловланиб қолди.
– Лекин у ҳаёт, биласиз-а?.. Тўғри, сиз бу ҳақда ўша палов еган кунимиз хабар топдингиз. Оғаларингиз билан учрашиб, оталарингизни тан олмасликка келишдинглар. Чунки чойхонада ўша "дядя" бор эди. Сиз ундан ор қилдингиз. Мен у киши билан Россиядан келаётганда бирга етти кун ҳамроҳ бўлдик. Хуллас, у менга шу гапни айтиб қўйишимни илтимос қилди.
– Нима деди? Аниқроқ гапиринг.
– Агар кенжа ўғлим мен билан яшаса, бор бойлигимни унга бераман, деди. У истаса, данғиллама участка сотиб олиб, қолган умрини ҳузур-ҳаловатда ўтказса ҳам бўлаверарди. Лекин ўз вақтида оталик бурчини бажара олмагани учун жуда хижолатда. Шунга нима дейсиз?
Камол пешонасини тириштириб бошини қашлади.
– Акаларим билан бир маслаҳатлашсаммикан?
– Нима, улар сизга бойликни бериб қўяди, деб ўйлайсизми?
– Нима, уларнинг бундан ҳали хабари йўқми? – ажабланиб сўради у.
– Ҳамма гап шунда-да.
– Қандоқ бўларкин?
– Ўйлаб кўринг. Тағин ўзингиз биласиз.
– Нима қил дейсиз?
– Отангизни уйингизга олиб келинг. Умрининг ниҳоясида унинг дуосини олиб қолинг. Ана сизга маслаҳат. Бўпти, мен борай, – деди Низомхўжа ва юзига фотиҳа тортди.
– Ие, зиёфатга ўтирмайсизми, отахон?
– Нега?
– Ахир, зўр гап олиб келибсиз-ку. Шуни нишонлардик.
– Фақат отангиз билан, шу ерда, келишдикми?
– Келишдик.
– Отни қамчиланг бўлмаса, кенжа ўғил! Сиз энди "Тико"да эмас, "Ласетти"да юришга лойиқсиз.
* * *
Ўртанча ўғил Жамолни "кўндириш" анчагина қийин кечди. Низомхўжа уни ишхонаси бўлмиш вилоят шифохонасидан топди.
– Мен отангиз Саидвафонинг қадрдон дўсти Низомхўжа бўламан. Биз у билан Россияда бирга бўлганмиз ва бирга қайтдик. Унинг айтишича, сиз фарзандлари ичида энг ўқимишли ва ақллиси экансиз.
– Мени қаердан таниркан?
– Ахир, уни ўзингиз даволабсиз-ку. Фақат ўзингизни танимаганга олибсиз, холос.
– Тоғажон, фақат қисқароқ қилинг, илтимос.
– Шунга отангиз...
– Мен сизни тушундим, отахон. Бу бизнинг оилавий ишимиз. Фақат сиз аралашмай қўя қолинг.
– Бўпти, аралашмайман. Фақат бир нарсага рухсат сўрагани келдим. Уни ўзим билан олиб кетмоқчиман, розимисиз?
– Рухсат, олиб кетаверинг. Фақат бизни тинч қўйинг.
– Унинг қўлидаги бойликни-чи, униям олиб кетаверайинми?
– Қанақа бойлик?
– Россиядан олиб келган давлати-да. У бу бойлигини ким мени сўнгги йўлга олиб бориб, чироғимни ёқиб, руҳимни шод қилса, ўшанга инъом қиламан, деди. Бўпти, хайр, мен кетдим. Сиз ўйлаб кўринг, ўғлим.
Низомхўжа бу ўғилдан бир иш чиқишига кўзи етмай лифт томон йўналди.
Жамол Саидвафоевич унинг ортидан ҳайратланиб қараб қолди. Бу унинг учун ҳеч кутилмаган таклиф эди. Нима қиларини билмай, хотини Гулнозга тезда қўнғироқ қилди.
– Гулноз, бир ғалати гапни эшит.
– Нима экан, дадаси?
– Отамиз тирик экан. Мен уни даволаб, ўзимни танитмадим. Лекин у мени биларкан.
– Вой ўлмасам! Нима, энди унга қарашимиз керакми? Ана, иниларингиз бор-ку, қарайверишмайдими? Бари топарман-тутарман...
– Йўқ, унақамас, ҳалиги...
– Ахир, биз тўй қиладиганмиз-ку, дадаси. Қизимизни чиқаришга ҳали мебель ҳам олмадик, чолга қарашнинг ўзи бўларканми?
– Пул бор, онаси, ўша мебелга етарлиям пул бор.
– Қаерда?
– Отамда.
– Нима?! Вой ўлай!..
– Нима қилай?
– Нима қилардингиз! Лаллайиб ўтирмай ҳаракатингизни қилинг-да. У киши ҳозир қаердалар?
– Ким?
– Отамиз-да.
– Қосим акам бобомиздан ёдгор қолган эски ҳужрасига жойлаштириб қўювди.
– Ана, сизга айтмадимми? Қосим акангиз бало. У отангизни бекорга ўша ерга қўймаган. Яқинда овсиним "Уйимизни битказишга кўп пул керак" деяётганди-я. Бўлинг тез, қизимизнинг тўйини ўтказиб олайлик. Қудалар олдида бўларим бўлди-ку! – деди куюниб аёл.
– Хўп, тушунарли, хотин. Мана кўрасан, ҳаммаси яхши бўлади.
– Бўпти, тез бўлинг. Мен битта уйимизни бўшатиб, тайёрлаб тураман. Сиз уни олиб келаверинг, хўпми?
Жамол "Хўп" деди-да, Низомхўжанинг ортидан чопди. У Меҳрихонни топиш учун Марғилон буюм бозорига элтувчи йўналишли таксига чиқмоқда эди. Жамол ит қувган соқовдай унга ҳаллослаб етиб олди.
– Отахон, тўхтанг!
– Ҳа, нима гап?
– Мен розиман.
– Нимага?
– Отамга қарашга. Уни олиб кетманг, илтимос.
Йўналишли таксидаги йўловчилар ҳайрон бўлишди.
– Бўлмаса, бу ҳақда элга маълум қилинглар. Қабрини тезда йўқ қилинглар, уни яхшилаб парваришланглар.
– Хўп бўлади. Хотиним ўзи яхши қарайди.
– Майли бўлмаса. Мен Марғилон орқали уйимга кетавераман.
– Чой-пой ичиб кетинг.
– Қуюқроқ зиёфатга чақирарсиз, ҳали.
– Айтмоқчи, яқинда қизимизни чиқарамиз. Сизни тўйга айтамиз, келасиз-а!
– Албатта, ўғлим.
Машина жўнади. Йўловчилар ҳангу манг эди.Низомхўжа савдо расталари оралаб юравериб ҳолдан тойди ва Меҳрихонни аранг топди. Унинг дўкони кенг-мўл, замонавий хорижий уст-бошлар билан савдо қиларкан.
– Келинг, отахон.
– Менбоп нималарингиз бор, қизим?
– Кўйлаклар, жинси шимлар...
– Ёпирай! Яктак-чорси, маҳси-кавушлар йўқми?
– Унақалар антиквар ёдгорлик буюмлари дўконида хориж сайёҳларига сотилади, тоғажон.
– Демак, миллий қадриятларимиз бебаҳо экан-да, а? Яхши-яхши. Лекин мен олдингизга бошқа бир масалада келгандим, қизим. Жуда антиқа гап.
– Соққалими? – дея айёрона кулиб сўради аёл.
– Албатта.
– Бирор улгуржи товарингиз бормиди, отахон?
– Ҳа, бор, лекин у тирик ва табаррук, яъни антиқавор.
– Узр, лекин бизга бунақа нарсалар керакмас.
– Уни уйингизга олиб кетиб парваришласангиз ҳам савобга қоласиз, ҳам катта бойликка эга бўласиз.
– Уф-ф, жа опқочдингиз-ку, а. Айтақолинг, итми ё отми у?
– Ит эмас, от ҳам эмас, ота!
– Э, қўйинг, ярамга туз сепманг.
– Онаси борнинг ори бор, отаси борнинг зари бор, дейдилар. Айниқса, у Россиядан катта бойлик билан келган бўлса.
– Нима дедингиз? Ким келибди?
– Отангиз.
– Қанақасига?
– Шундай. Мен билан бирга келди. Исми Саидвафомиди?
– Ҳа! – деди аёл ва анграйиб туриб қолди.
– У менга сиз ҳақингизда кўп гапирарди. "Яккаю ёлғиз Меҳрибоним", дерди.
Меҳри ўзидан кетиб қолаёзди ва курсига беҳол ўтирди. Бир оз бошини ушлаб ўзига келди-да, шарт ўрнидан туриб Низомхўжани жойига ўтқазиб қўйди.
– Қани, энди бир бошдан гапиринг-чи. Кимсиз, отамни қаердан танийсиз?
– Эски қадрдоним. Россияда бирга эдик.
– Йўқ. Бу бўлиши мумкинмас. Ахир, у ўлган-ку!
– Ҳа. Сизлар учун шундай, ҳатто рамзий қабртош ҳам қўйгансизлар. Сизларни ташлаб кетгани учун ундан қаттиқ хафасизлар. Уни виждонсиз, номард деб биласизлар, шунақами?
– Эҳтимол.
– Энди ана шу кўрилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш вақти келди. Яъни отангиз кеч бўлса-да, ўз бурчини бажармоқчи. Шу холос.
Меҳри довдираб термосдаги чойдан пиёлага қуяркан, қўллари қалтираб, чойнинг бир қисмини полга тўкиб юборди ва меҳмонга узатди.
– Узр, отахон, мен сизни танимабман. Наҳотки, отам тирик бўлса? Ё тавба, ҳм-м..., ҳалиги, бу ажойиб хушхабар-ку.
– Нима, бу ҳақида эшитмаганмидингиз?
– Яқинда укаларим бир гапиргандай бўлишувди, лекин мен ишонмагандим. Ҳозир у қаерда, учрашсам бўладими?
– Албатта. Қосим акангиз уни бобонглардан қолган эски чордеворига жойлаштириб қўйганмиш. Қирқ йил европа маданиятини танасига сингдириб келган инсон ҳозирда илвираб турган сандал-ўчоқли уйда ўтирибди. Тезак ёқиб қумғонда чой ичаяпти, кирларини тоғорани тарақлатиб ўзи юваяпти.
– Ажаб бўпти! Бунга унинг ўзи айбдор. Нега онажонимни куйдириб бизни болалигимизда ташлаб кетди?
– Юз фоиз ҳақсиз, қизим. Кеч бўлсаям, мана, барибир келди-ку. Сизларни деб қайтди, ахир.
– Россияда ўрис хотин олган, ундан бир ўғли бор, деб эшитганмиз.
– Ҳа, тўғри. Сизлар узоқда бўлгач, у бутун меҳрини ўша ўғлига берган. Унинг исми Рустам. Лекин барибир она юртини, сизларни соғиниб яшаган.
– Қанақа бойлиги бор экан ўзи?
– Қизиқмисиз, қизим. Шунча йил бекорга юрмагандир, ичмаган, чекмаган бўлса... Униям ўзига яраша орзу-ҳаваслари бўлган-да.
– Бу ҳақда Қосим акам биладиларми?
– Билмадим. Лекин ошнам менга умримнинг охирида қайси фарзандим менга суянчиқ, тобуткаш бўлса, бойлигимни ўшанга бераман, деб айтганди. Ўйлаб кўринг, қизим. Майли, мен борай. Омонат гапни етказдим. Ошналик бурчимни адо этдим. Гапнинг тўғриси, мабодо ҳеч қайси бирларинг тан олмасанглар, мен уни олиб кетаман. Бундай ташландиқ жойда уни хор қилдириб қўймайман. Янги уй қуриб бераман. Хўп, хайр.
Меҳри каловланиб қолди.
– Йўқ. Албатта қараймиз, отахон. Мен шу бугуноқ у кишидан хабар оламан. Аввал эрим билан гаплашай, кейин уйимга олиб кетарман.
– Хўп, яхши.
– Отахон, тўхтанг! Манави сизга совға. Яхши хабар учун, – деди жувон ва бир қутидаги кўйлакни узатди.
– Э, қўяверинг.
– Олинг, олаверинг, Туркияники. Сизга жудаям ярашади.
* * *
Арининг уясини кавлаб қўйган Низомхўжа уйига қараб йўл олди. Автобусда кетиб бораркан, Саидвафо билан шунақа автобусда танишганини ва бўлган ишларни ёдига олди. Мана энди "пуфф сассиқ" бўлган "ўрис чол" фарзандлари орасида табаррук. Бу гап маҳалла-кўйда овоза бўлади. Рамзий қабртошни олиб ташлашади. У гўё нариги дунёдан тирилиб қайтиб келади. "Бу киши бобонг" деб набираларига таништиришади. Улар Саидвафони чуғурлашиб алқашади. Инсон учун яна қандай бахт керак? Тўғри, ёлғон ишлатдим. Лекин қилган таваккалим савоб иш. Майли, бу ёғи худодан. Ишқилиб, фарзандларига оталари юзини иссиқ қилиб кўрсатсин... Ё тавба, нималар деяпман ўзи?
Бироқ Саидвафонинг тақдири Низомхўжа ўйлаганидек силлиққина ҳал бўлмади. Ари уяси тўзгандан тўзиб, бирданига "эски ҳужрага ҳужум" бошланди. Уч ака-ука ва бир қиз худди келишиб олишганидай деярли бир вақтда пастқам деворли бу ташландиқ ҳужрага қўлларида майда-чуйдалар билан бирин-кетин кириб келаверишди.
Қосимбой отаси билан дийдорлашиб, у ёқ-бу ёқдан суҳбат қуриб, кетишга шайланган ҳам эдики, "Ота!" дея қичқириб аввал Камол, сўнгра Меҳри ва Жамоллар кириб келишди. Уларнинг ортидан қўлида бир лаган овқат Қосимжоннинг хотини Ҳидоят билан катта ўғли Шербек, Камолнинг хотини икки кичкинтойлари Ўткир ва Шокир билан, Жамолнинг хотини Гулноз бўлса, ўша бўйи етган қизи Дилноз билан, Меҳрихон хўжайини Јиёсжон билан кириб келишиб, кичкинагина даҳлиздаги сандал атрофига тўлиб тошиб кетишди.
Бирдан бундай бўлишини нафақат Саидвафо, балки неча-неча йиллардан буён бундай ғала-ғовур эшитмаган лой сувоқ деворли, шифти қамишлари осилиб турган ҳужра ҳам кутмаганди. Хари ва вассалар орасида мизғиётган калтакесагу кўрсичқонлар, чумолию қурт-қумурсқалар тумтарақай бўлишди.
Фарзандлар хаёлида бир фикр айланарди: "Нима бўлди у бойлик? Тахминан неча пул ва у ҳозир қаерда экан? Сандал ичидами ёки ёстиқ тагида?" Шу туфайли ҳам суҳбатларида қандайдир самимийлик етишмаётган, мулозаматлари сохта эди.
– Энди бўлмасам, мундоқ қилсак, – дея салмоқланиб гап бошлади Қосим. – Отамизни бу ерда толиқтириб қўймайлик. Хушхабарни эшитиб энди бутун қариндош-уруғ, маҳалла-кўй кела бошлайди. Бизнинг уйга кўчайлик. Мен бир қўчқорни думалатай.
Бу гап ҳаммага маъқул тушди. Ота тантанали равишда Қосимжоннинг уйига кўчириладиган бўлди. "Ўрис чол"нинг ота деб тан олиниши катта маросимга айланиб кетди. Унга янги уст-бош, миллий чопон ва дўппи